काठमाडौं – विश्वमा करोडौं मानिस मधुमेहको समस्याबाट ग्रसित छन् । शरीरमा ग्लुकोजको मात्रा अत्याधिक बढेमा मधुमेहको समस्याको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ । इन्सुलिनले यसलाई सन्तुलनमा राख्न धेरै मद्दत गर्छ। इन्सुलिन प्यान्क्रियाजद्वारा निस्कने हर्मोन हो, जसले रगतमा ग्लुकोजको स्तर व्यवस्थापन र नियन्त्रण गर्न काम गर्छ।
मधुमेह टाइप १ र टाइप २ मधुमेह दुई प्रकारका हुन्छन् । टाइप १ मधुमेहमा, प्यान्क्रियाजले इन्सुलिन उत्पादन गर्न असमर्थ हुन्छ। टाइप २ मधुमेहमा, प्यान्क्रियाजले इन्सुलिनको सानो मात्रा मात्र उत्पादन गर्दछ।
यस्तो अवस्थामा, तपाईंले आफ्नो ग्लुकोज स्तरलाई कायम राख्नु महत्त्वपूर्ण छ। कहिलेकाहीँ मधुमेहलाई बेवास्ता गर्नु तपाईंको लागि धेरै खतरनाक साबित हुन सक्छ। जसका कारण शरीरका अंगहरु काट्ने अवस्था पनि आउन सक्छ ।
नेशनल हेल्थ सर्भिसका अनुसार मधुमेह भएका मानिसहरूले शरीरका अंगहरू काट्नुपर्ने सम्भावना १५ गुणा बढी हुन्छ। किनभने तिनीहरूको शरीरले तन्तुको क्षतिलाई पहिलेको जस्तै मर्मत गर्न सक्दैन। टाइप १ मधुमेह भएका बिरामीहरूले टाइप २ मधुमेह भन्दा धेरै यो जोखिम सामना गर्नुपर्छ।
पछिल्लो १० वर्षमा युवामा मधुमेहका कारण हातखुट्टा काट्ने घटना तीव्र गतिमा बढ्दै गएको छ । बेलायतमा मधुमेहका कारण गत वर्ष २९ वर्ष मुनिका १७ युवाले हातखुट्टा गुमाएको तथ्याङ्कले देखाएको छ । त्यसैगरी, २०११–१२ मा र २००९–१० मा दुई जनाले मात्रै हात खुट्टा गुमाउनु परेको थियो ।
एक महिलालाई १४ वर्षको उमेरमा टाइप १ मधुमेह निदान गरिएको थियो र ३५ वर्षको उमेरमा आफ्नो दुवै खुट्टा गुमाइन्। यी महिलाको नाम लुसी नाजिर हो । लुसीले भनिन्, ‘कसैले मलाई पहिले नै बताएको भए कि मैले आफैंमा ध्यान नदिने हो भने यो अवस्था आउँछ।’ लुसीले २०१६ मा खुट्टा भाँचिएपछि आफ्नो दायाँ खुट्टा गुमाइन्। त्यसपछि सन् २०१९ मा लुसीले बायाँ खुट्टा पनि गुमाउनु परेको थियो । यसबाट बच्न युवाहरूले समयमै अनुभवी व्यक्ति वा विज्ञबाट सुझाव लिनुपर्ने लुसीले बताइन् ।
मधुमेह दुई प्रकारका अवस्थाहरूसँग सम्बन्धित छ – परिधीय धमनी रोग र मधुमेह न्यूरोपैथी। यी दुवै समस्याका कारण खुट्टा काट्ने सम्भावना रहन्छ । पेरिफेरल आर्टरी डिजिजमा धमनीहरू धेरै खुम्चिन थाल्छन्, जसका कारण खुट्टामा रगतको प्रवाह या त धेरै कम हुन्छ वा पटक्कै हुन सक्दैन। जसका कारण अल्सर र इन्फेक्सनको समस्या झेल्नु पर्ने हुन्छ । यदि रक्तसञ्चार राम्रोसँग हुन सकेन भने अल्सर र इन्फेक्सन निको हुन लामो समय लाग्छ।
न्युरोपैथीले स्नायुमा क्षति पुर्याउँछ। शरिरमा रगतमा चिनीको मात्रा बढी हुँदा शरीरमा रहेका स्नायु र रक्त कोशिकाहरू क्षतिग्रस्त हुन्छन् । जब तपाइँको स्नायु क्षति हुन्छ, तपाइँ तपाइँको खुट्टामा दुखाइ, तातो, चिसो र कुनै पनि धारिलो वस्तु महसुस गर्न सक्नुहुन्न। साथै, यसको कारणले अल्सर र संक्रमणको समस्या पनि हुन सक्छ।
यदि तपाइँ खुट्टामा न्यूरोपैथीको सामना गर्दै हुनुहुन्छ भने यो धेरै गाह्रो हुन सक्छ। खुट्टामा चोट लागेपछि पनि संक्रमण नभएसम्म थाहा हुँदैन ।
यसका कारण तपाईंले ग्याङ्ग्रीन नामक गम्भीर संक्रमणको सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ। तपाईंको तन्तुहरू मर्दा ग्याङ्ग्रीन हुन्छ। केही गम्भीर अवस्थामा, डाक्टरहरूले प्रभावित क्षेत्र काटेर मात्र यसको उपचार गर्न सक्षम छन्।
यदि तपाइँलाई मधुमेह छ भने तपाइँको खुट्टाको विशेष ख्याल राख्नु धेरै महत्त्वपूर्ण छ ताकि तपाइँको खुट्टा काट्ने जोखिम कम गर्न सकिन्छ। स्वास्थ्यको ख्याल राख्नुभयो भने खुट्टा काट्ने सम्भावना रहँदैन । यदि तपाईलाई मधुमेह छ भने तपाईले आफ्नो रक्तचाप र उच्च कोलेस्ट्रोल नियन्त्रण गर्नु महत्त्वपूर्ण छ। खुट्टामा छाला गएको, काटिएको, फुटेको, घाउ, रातो हुने, सेतो दाग, गाँठो जस्ता कुरा देखेमा तुरुन्त चिकित्सकलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।
