झापा- एक जापानी महिलाको हत्या अभियोगमा १५ वर्षदेखि थुनामा रहेका इलामका गोविन्दप्रसाद मैनाली अनुसन्धानमा निर्दोष देखिएपछि टोकियोस्थित उच्च न्यायालयको आदेशमा बिहीबार जेलमुक्त भएका छन् ।न्यायलयले आदेश दिएपछि पनि सरकारी पक्षबाट वकालत गरिरहेका पेसाकर्मीको रिटका कारण जेलमुक्तबारे अन्योल दिनभर थियो । मैनालीका दाजु इन्द्रका अनुसार बिहीबारै जापानको कानुन मन्त्रालयले जारी गरेको पछिल्लो आदेशअनुसार उनलाई जेलमुक्त गरेर अध्यागमन केन्द्रमा राखिएको छ । ‘अब आवश्यक कागजी प्रक्रिया पूरा गरेर गोविन्दलाई देश फर्काइने थाहा भएको छ,’ इन्द्रले कान्तिपुरलाई भने ।
हत्या अभियोगमा १९९७ को मार्चमा पक्राउ परेर थुनामा राखिएका मैनालीका पक्षधर वकिलले त्यही बेलादेखि यो मुद्दा पुनरावलोकन (रिट्रायल) का लागि आवेदन दिएका थिए । ‘अहिले आएर बल्ल सुनुवाइ भएको छ,’ मैनालीका दाजु इन्द्र मैनालीले कान्तिपुरसँग भने । बिहीबारको अदालती फैसलामा मैनालीलाई जेलमा राखिरहनु नपर्ने समेत बताइएको छ । एक यौनकर्मी महिला यासुको वातानावेको बलात्कारपछि हत्या गरिएको भन्दै गोविन्दलाई अदालतले सन् २००० को डिसेम्बरमा आजीवन कारावासको सजाय सुनाएको थियो । १९९४ को अपि्रलमा जापान गएका गोविन्द त्यसबेला २६ वर्षे उमेरका युवा थिए ।
गोविन्दका पक्षमा न्यायिक लडाइँ गर्न एक दशकदेखि सक्रिय रहेको ‘जस्टिस फर गोविन्द मुभमेन्ट’ र एक नेपाली नागरिकले अनाहकमा बेहोरेको जेल सजायबारे राष्ट्रिय-अन्तर्राष्ट्रिय तहबाट आवाज उठेपछि गत वर्ष अदालतले मैनालीको डीएनए परीक्षण गर्न सहमति दिएको थियो ।
ओसाका विश्वविद्यालयका प्राध्यापक सुजुकीको टोलीले मृतकको घटनास्थलमा भेटिएको वीर्य, थुक, रगतसहितका १५ वटा प्रमाणसँग तुलना गरेर मैनालीको डीएनए परीक्षण गरेका थिए । तर पुराना प्रमाणहरूसँग मैनालीको डीएनएसँग नमिल्दो रहेपछि अदालतले मैनालीलाई थुनामा राखिरहनाबारे कानुनी प्रश्न खेप्दै आएको थियो । ‘यतिका वर्षपछि न्यायको आवाज सुनेजस्तो लागेको छ,’ श्रीमान्बारेको अदालती निर्णय सुन्न टोकियो पुगेकी इन्द्रकी श्रीमती राधाले विदेशी सञ्चारकर्मीहरूमाझ भनेकी छन्, ‘यसबीचमा एउटा परिवारले खेपिरहेको तनाव र मानसिक प्रताडनाकाबारे पनि अब प्रश्नहरू उठ्नु जरुरी छ ।’
१५ वर्षअघि पक्राउ गर्दा सुरुमा ओभरस्टे कारण भन्ने र पछि महिला हत्या प्रकरणमा जोडिनुलाई धेरैले सुरुकै दिनदेखि ‘शंकास्पद दृष्टि’मा हेरेका थिए ।
यही प्रकरणमा २००० को अपि्रलमा जापानको जिल्ला अदालतले मैनालीलाई निर्दोष ठहर गर्दै जेलमुक्त गर्न आदेश दिएको थियो । तर अध्यागमन कक्षबाट फेरि पक्राउ गरेर उनलाई थुनामा लगिएको थियो ।
जापानजस्तो समृद्ध र प्रजातान्त्रिक देशमा एक नेपाली नागरिकले बेहोरेको कानुनी उल्झन र अनाहकको जेलसजाय बारे चासो राख्दै मानव अधिकारकर्मीसामु कुरा उठाउँदै आएका पत्रकार विष्णु निष्ठुरीले अबका दिनमा मैनालीले बेहोरेको सास्तीको क्षतिपूर्तिबारे प्रश्न उठाइने बताए ।
मैनालीका आफन्त समेत रहेका पत्रकार निष्ठुरीले १५ वर्षसम्म गोविन्द र उनको परिवारले बेहोरेको मानसिक प्रताडनाको लेखाजोखा हुनु जरुरी रहेको बताए ।
एउटा सामान्य व्यक्तिको जीवन र उमेरलाई तहसनहस बनाउने गरी गोविन्दले सहनुपरेको प्रताडनाका कारण पनि ‘आवश्यक क्षतिपूर्ति’को प्रक्रिया अघि बढाउनु जरुरी हुने उनको धारणा छ । आफ्ना बुबाबारेको अदालती निर्णय सुन्न मैनालीका दुई छोरी मिथिला र अलिसा पनि टोकियो पुगेका छन् ।
एक नेपाली नागरिकले १५ वर्षदेखि बेहोरेको अनाहकको कानुनी सास्तीबारे नेपाल सरकार, परराष्ट्र मन्त्रालय र टोकियोस्थित नेपाली दूतावास भने ‘अनविज्ञ’ सरह रहीआएको थियो ।
