काठमाडौं – नेपाल-जापान सम्बन्ध बहुपक्षीय आयामसाथ अघि बढ्ने भएको छ । ६८ वर्ष लामो द्विपक्षीय सहयात्रा आपसी हित, विकास साझेदारी, जनसम्बन्धको आयाममा केन्द्रित रहेकोमा अब बहुपक्षीय आयामसाथ अघि बढ्ने भएको हो ।
जापानका विदेशमन्त्री कामिकावा योकोको आइतबार भएको उच्चस्तरीय भ्रमणले दुई देशको सम्बन्धलाई बहुपक्षीयताको मार्गमा अग्रसर गराएको हो । राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेल, प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ तथा उपप्रधानमन्त्री तथा परराष्ट्रमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठसँगको छुट्टाछुट्टै भेटमा बहुपक्षीयता दर्साउने जलवायु परिवर्तन, दिगो विकास लक्ष्यको प्राप्ति, विकास साझेदारी, जनमैत्री सम्बन्ध र नेपालको विकासशील यात्रालगायतका विविध विषयमा भएको छलफलले अब दुई देशको सम्बन्धको आयाम बहुपक्षीयतातर्फ लम्किएको सन्देश दिएको हो । बहुपक्षीय यात्रामा जापानले नेपाललाई हरतरहले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता विदेशमन्त्री योकोले जनाउनु भएको छ ।
शीतल निवासमा राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलसमक्ष योकोले शिष्टाचार भेट गर्ने क्रममा बहुपक्षीयताको ज्वलन्त विषय रहेको विश्वव्यापी जलवायु परिवर्तनको मार नेपालका हिमालमा गम्भीर रूपमा परेको राष्ट्रपति पौडेलले औँल्याए । उनले अत्यधिक तापक्रम र कार्बन उत्सर्जनबाट पग्लँदै गरेको हिमालका कारण पृथ्वीको सुरक्षा चुनौती बढेको स्पष्ट पारे । राष्ट्रपति पौडेलले कार्बन उत्सर्जन गर्ने विकसित मुलुकहरूले जलवायु परिवर्तनको असर न्यूनीकरणमा गम्भीर भइदिन आग्रह गरेका हुन् ।
जापानका विदेशमन्त्री कामिकावा योकोले जलवायु परिवर्तनको असरबारे जापान पनि अत्यन्तै चिन्तित रहेको स्पष्ट पार्दै नेपालसहित अन्य देशका हिमाल जोगाउन सबै मिलेर सहकार्य गर्न जरुरी रहेको जानकारी गराइन् ।
आर्थिक-सामाजिक विकासमा थप सहयोग गर्ने
यसै गरी प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ सँगको भेटमा द्विपक्षीय हित, आर्थिक तथा समाजिक सहकार्य तथा नयाँ सम्भावित साझेदारीका विषयमा छलफल भएको प्रधानमन्त्री कार्यालयले जनाएको छ ।
प्रधानमन्त्री प्रचण्डले नेपाल-जापानबिच कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएदेखि नै नेपालको आर्थिक एवं सामाजिक विकासमा जापान सरकारले गर्दै आएको सहयोगको सराहना गरे । नेपालले लिएको विकास लक्ष्य पछ्याउँदै पछिल्लो समय ठुला पूर्वाधार निर्माणमा जापानको महìवपूर्ण रहेको भन्दै त्यस क्रममा नेपालको पूर्वाधार एवं आर्थिक-सामाजिक क्षेत्रमा जापान सरकारबाट प्राप्त हुँदै आएको योगदानप्रति आभार प्रकट गरे । जवाफमा विदेशमन्त्री योकोले नेपाल-जापानबिचको सौहार्दपूर्ण र समस्यारहित मित्रवत् सम्बन्धलाई आगामी दिनमा थप प्रगाढ बनाएर लैजाने विश्वास दिलाइन् ।
सम्बन्ध थप सुदृढ बनाइने
उपप्रधानमन्त्री एवं परराष्ट्रमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठ तथा जापानका विदेशमन्त्री कामिकावा योकोसहित दुई देशको उच्चस्तरीय प्रतिनिधिमण्डलबिच आइतबार नै द्विपक्षीय छलफल भएको छ । परराष्ट्र मन्त्रालयमा भएको छलफलमा दुई द्विपक्षीयसम्बन्ध र सहयोगलाई थप सुदृढ बनाउने विषयमा गहन छलफल भएको परराष्ट्र मन्त्रालयले जनाएको छ ।
नेपालको औद्योगिक विकास, कृषि, जलविद्युत्, पूर्वाधार विकासलगायतका विविध क्षेत्रमा जापानको अनुभव, ज्ञान, सीप र प्रविधिको भूमिका विस्तार गर्न सकिने सम्भावना रहेको दुई नेतृत्वले स्वीकार गरे । सडक पूर्वाधार विकासमा सुरुङ प्रविधिको सुरुवात गर्न नेपालको प्रमुख परियोजनामा जापानको सहयोग सन्तोषजनक रहेको समीक्षा भयो ।
सन् २०२६ मा नेपाल-जापान कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको ७०औँ वार्षिकोत्सव मनाइने भएकाले सो कोसेढुङ्गाको वर्षलाई उच्चस्तरीय आदानप्रदान र विभिन्न कार्यक्रमका साथ मनाउनुपर्नेमा दुई नतेृत्वले सहमति जनाए ।
नेपाल-जापानबीचको ऐतिहासिक सम्बन्ध
जापानी बौद्ध भिक्षु रेभ एकाई कावागुची पहिलोपटक सन् १८९९ मा तिब्बत जाने क्रममा पवित्र बौद्ध धर्मग्रन्थको खोजीमा नेपाल आएका थिए । उनले नेपाललाई चिनाउने र लुम्बिनीको महत्त्व जापानी जनतालाई आफ्ना लेख र प्रकाशनमार्फत उजागर गरेका थिए । नेपालमा राणा शासनकालमा सन् १९०२ देखि १९०५ सम्ममा ८ नेपाली विद्यार्थी उच्च शिक्षाका लागि जापान गएका थिए, जसले गर्दा नेपालीहरू जापानी संस्कृति र प्रविधिसँग नजिक हुन थालेका थिए ।
पछिल्लो समय तत्कालीन परराष्ट्रमन्त्री प्रदीपकुमार ज्ञवालीले सन् २०१८ नोभेम्बर १ देखि ५ सम्म जापानको औपचारिक भ्रमण गरेका थिए । तत्कालीन कानुन, न्याय तथा संसदीय मामिला मन्त्री भानुभक्त ढकालले पनि सन् २०१८ अक्टोबर ८ देखि १२ सम्म जापानको भ्रमण गरेका थिए । त्यसैगरी जापानका तर्फबाट पछिल्लो समय विदेशमन्त्री तारो कोनोले सन् २०१९ जनवरी ९ र १० मा नेपालको भ्रमण गरेका थिए । जापान नेपालको समृद्धिका लागि निरन्तर सहयोग गर्ने मुलुकको सूचीमा अग्रस्थानमा छ । नेपाल र जापानबीचको सम्बन्ध सरकारी तहमा मात्र नभई जनस्तरमा पनि सुमधुर छ । नेपाली समुदाय जापानमा छैटौँ ठूलो विदेशी समुदाय हो ।
हरेक वर्ष हजारौँ नेपाली विद्यार्थी उच्च शिक्षा र जापानी भाषा अध्ययन गर्न जापान जाने गर्छन्। नेपाली विद्यार्थीको विदेश अध्ययनका लागि जापान दोस्रो सबैभन्दा मनपर्ने गन्तव्य हो । हाल जापानमा एक लाख ७० हजारभन्दा बढी नेपाली नागरिक अध्ययन, रोजगारी र व्यापार-व्यवसायको सिलसिलामा रहेका बताइएको छ । नेपाल जापानी पर्यटकका लागि आकर्षक गन्तव्य पनि हो । लुम्बिनी, हिमालय, सदियौं पुरानो परम्परा र सांस्कृतिक कलाकृति, मन्दिर र नेपाली जनताको मिलनसार शैली जापानी पर्यटकका लागि आकर्षणका केन्द्र हुन् । सन् २०१५ सेप्टेम्बरमा दुई प्रख्यात युनेस्को विश्व सम्पदा स्थल लुम्बिनी र जापानको कोयासानबीच भगिनी सहरको सम्बन्ध स्थापित भएको थियो ।
आर्थिक सहयोग तथा व्यापार र लगानी बढ्दो
जापानले सन् १९५४ देखि नै नेपालको सामाजिक-आर्थिक विकासमा योगदान गर्दै आएको छ । जापानले नेपाललाई द्विपक्षीय अनुदान, द्विपक्षीय ऋण, बहुपक्षीय सहायता र प्राविधिक सहयोगको रूपमा सहयोग गर्दै आएको छ ।
जापानले नेपालको शान्ति र लोकतन्त्रको प्रवर्धनमा पनि सहयोग गर्दै आएको छ । जापानी आर्थिक सहयोगका प्रमुख क्षेत्रहरूमा मानव संसाधन विकास, स्वास्थ्य, कृषि विकास, पूर्वाधार विकास, वातावरण संरक्षण, संस्कृति आदि पर्छन् । जापानले नेपालको पूर्वाधार विकासका लागि सहुलियतपूर्ण ऋण पनि उपलब्ध गराउँदै आएको छ । यस योजनाअन्तर्गत तनहुँ जलविद्युत आयोजना, नागढुङ्गा सुरुङमार्ग, खानेपानी सुधारलगायतका आयोजना सञ्चालित छन् ।
मानव संसाधन विकासमा जापानले सन् २०१६ देखि जापान विकास छात्रवृत्ति (जेडीएस) योजना अन्तर्गत विभिन्न क्षेत्रमा नेपालका सरकारी अधिकारीहरूलाई वार्षिक छात्रवृत्ति प्रदान गर्दै आएको छ । जापान सरकारले कोलम्बो योजनामा सामेल भएदेखि सन् १९५४ नेपाली विद्यार्थीहरूलाई प्राविधिक तालिम दिन थालेको हो । नेपालमा सन् २०१५ को भूकम्पपछि जापान सरकार र जनताले स्वस्फूर्त सहयोग गरेका थिए । जापान सरकारले नेपालको पुनःनिर्माणका लागि रु २६ अर्ब अनुदान दिने घोषणा गरेको थियो ।
नेपाल उद्योग वाणिज्य महासङ्घका अध्यक्ष चन्द्रप्रसाद ढकालले जापानी विदेशमन्त्रीको भम्रणका अवसरमा नेपालका लगानी सम्भावित क्षेत्र जलविद्युत्, पर्यटन, कृषि प्रशोधन, सूचना प्रविधिलगायतमा जापानको लगानी आर्कषित गर्न थप पहल गर्नुपर्ने सुझाव दिए । साथै उनले काम र अध्ययनका लागि नेपाली विद्यार्थी जापान गइरहेको सन्दर्भमा जापानमा हाल वृद्ध जनसंख्या धेरै भएकाल दक्ष जनशक्ति पठाउन सके थप लाभ हुने धारणा समेत व्यक्त गरे । जापान नेपालको एक महत्वपूर्ण व्यापारिक साझेदार हो ।
नेपालबाट जापानतर्फ हुने प्रमुख निर्यातमा पस्मिना उत्पादन, तयारी पोशाक, ऊनीका सामान, गलैँचा, हस्तकला, नेपाली कागज र कागजका सामान, छालाका सामान, चाँदीका सामान र गरगहना छन् । जापानबाट नेपालको प्रमुख आयातमा सवारी साधन तथा पार्टपुर्जा, इलेक्ट्रोनिक सामान, मेसिनरी तथा उपकरण, फलाम तथा स्टिलका उत्पादन, फोटोग्राफिक सामान, चिकित्सा उपकरण र कपडा पर्दछन् । जापान नेपालमा प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी (एफडीआई) को प्रमुख स्रोत देश हो ।
