युक्रेनमाथि आक्रमणपछि सुरु भएको युद्धका कारण लाखौं रुसीले आफ्नो घर छाडेका छन् । युक्रेनमा रुसको आक्रमणपछि सुरु भएको भीषण युद्धमा घरबार छाडेर गएका यी व्यक्तिहरू को हुन् ?
स्वेतलाना अहिले तीस वर्षमा छिन् । उनी १८ वर्षको उमेरमा मस्कोमा सरेकी थिइन् र विश्वविद्यालयबाट भौतिक विज्ञानमा स्नातक गरेपछि धेरै कम्पनीहरूमा उत्पादन प्रबन्धकको रूपमा काम गरिन् । उनी भन्छिन्- ‘मैले रुस छोड्छु भनेर कहिल्यै सोचेको थिइनँ । म मस्कोमा अवकाश लिन चाहन्थें । म रुसलाई माया गर्छु । मैले यहाँ जीवनको आनन्द उठाएको छु ।’
युक्रेनमा युद्ध सुरु हुनुअघि नै रुसीहरूले देश छोड्दै आएका छन् ।
रुसबाट बाहिर जाने मानिसहरूको निरन्तरता
विशेष गरी ती व्यक्तिहरू जो २०१४ को रूसबाट क्रिमियालाई गाभ्ने कदमसँग असहमत थिए, उनीहरू देश बाहिर जाँदै थिए । उनीहरु रूसको नियमहरूसँग पनि क्रोधित थिए, जसमा शक्तिसँग असहमति गर्नेहरूलाई सजाय दिन सजिलो थियो । रुसबाट बाहिरिएका धेरै मानिस बाल्टिक, युरोपियन युनियन देश र जर्जिया जस्ता देशमा गएका थिए ।
तर २०२२ मा युक्रेनमा रुसको आक्रमण स्वेतलानाका लागि टर्निङ प्वाइन्ट साबित भयो । स्वेतलाना भन्छिन्- ‘जब युद्ध सुरु भयो, मलाई लाग्यो कि यो छिट्टै समाप्त हुँदैन । जनता आन्दोलनमा आउन नदिने पनि बताए । भावनात्मक र तार्किक दुवै सोच पछि, मैले यहाँबाट निस्कनु राम्रो हो भन्ने निर्णय गरें ।’ स्वेतलाना अहिले सर्बियाको राजधानी बेलग्रेडमा छिन् । उनी भन्छिन्- ‘म आफूलाई अधिकारीहरूबाट सकेसम्म टाढा राख्न चाहन्थें ।’
धेरै रूसीहरू स्वेतलाना जस्तै सोचिरहेका छन् । पहिले बसाइँसराइ गर्नेको संख्या थोरै भए पनि अहिले बढेको छ ।
रूसबाट शरणार्थीहरूको पहिलो लहर
रुसबाट बाहिरिने मानिसहरूको पहिलो लहर मार्च-अप्रिलमा आयो । रुसबाट भाग्ने पहिलो व्यक्तिले आफू युद्धको विरुद्धमा रहेको बताएका थिए । रुसी जनताले यस युद्धको विरोध किन गर्दैनन् भन्ने कुरामा पनि उनी निराश थिए । एक्लो महसुस गर्दै र युद्धको जोखिम देखेर, उनले रूसबाट बाहिर निस्कनु राम्रो सोचे ।
त्यहाँ धेरै रिपोर्टहरू थिए कि नयाँ भर्तीहरूलाई खराब प्रशिक्षण र किटहरू दिइयो जुन युद्धको खतराहरूको लागि पर्याप्त थिएन । युद्ध सुरु भएपछि, रूसका मानिसहरू र तिनीहरूका परिवारहरू त्यहाँबाट भाग्न थाले । जर्जिया र काजाकिस्तानसँगको रूसी सिमानामा मानिसहरू लाइनमा थिए ।
रुसी राष्ट्रपतिका आधिकारिक प्रवक्ता दिमित्री पेस्कोभले मानिसहरू समूहमा आफ्नो घर छाडिरहेको कुरालाई अस्वीकार गरेका छन् । अप्रिलमा, रूसी अधिकारीहरूले ‘अनलाइन कल-अप’ सुरु गरे । यसमा, नयाँ भर्तीहरूको नाम डिजिटल रुपमा दर्ता गर्न सकिने व्यवस्था गरियो ।
उनीहरुलाई कागजपत्र दिइएन । नयाँ प्रणाली मानिसहरूलाई बाहिर जानबाट रोक्न डिजाइन गरिएको नयाँ योजना थियो यो ।
कति मानिसहरूले रूस छोडे, तिनीहरू कहाँ गए ?
कति जनाले रुस छाडेका छन् भन्ने यकिन तथ्यांक छैन तर तथ्याङ्क अनुसार २० लाखभन्दा बढी मानिसले आफ्नो घर छोडेको बताइएको छ । रुसी रक्षा मन्त्रालयले सन् २०२२ मा १३ लाखले रुस छाडेको बताएको थियो । धेरै स्रोतहरूले मानिसहरूको प्रवासको यो प्रवृत्तिलाई पुष्टि गरेका छन् ।
फोर्ब्स पत्रिकाले रुस भित्र विभिन्न विभागमा काम गर्ने अधिकारीहरूलाई उद्धृत गर्दै सन् २०२२ मा ६ देखि १० लाख मानिसले देश छोडेको बताएको थियो ।
‘द बेल’ र ‘आरटीभीआई’ (रुसका दुई स्वतन्त्र सञ्चार माध्यम) ले पनि यस सम्बन्धमा तुलनात्मक तथ्याङ्क प्रकाशित गरेका थिए ।
यदि तपाईंसँग पैसा छ र तपाईंलाई सेनामा सेवा गर्न बोलाइएको छैन भने, रूस छोड्न अपेक्षाकृत सजिलो छ । तर बस्नको लागि स्थायी ठाउँ खोज्न गाह्रो रहेको मिडिया रिपोर्टमा उल्लेख गरिएको छ ।
युद्ध सुरु भएपछि मात्र धेरै देशहरू, विशेष गरी युरोपेली संघ र अमेरिकाका देशहरूले रुसीहरूका लागि भिसा आवेदन प्रक्रियालाई कठिन बनाएका थिए ।
यी देशहरूमा परिवार नभएका वा त्यहाँ काम नगर्नेहरूलाई भिसा पाउन गाह्रो भयो ।
भिसा र कार्य अनुमतिको लागि संघर्ष
जर्जिया र आर्मेनिया जस्ता देशहरूमा त्यस्ता प्रतिबन्धहरू थिएनन् । यहाँ रूसीहरू कुनै पनि समयमा आउन र जान सक्थे । आज पनि अवस्था उस्तै छ । कजाकस्तानलगायत केही देशले यस वर्ष रुसी मानिस आएपछि आफ्नो नियम परिवर्तन गरेका थिए । यी देशहरूले अब रुसी मानिसहरू यहाँ कति दिन बस्न सक्छन् भन्ने नियम बनाएका छन् ।
हाल, फर्कने सम्भावना नदेखेका मानिसहरूले आफू बसेका देशहरूमा बस्न औपचारिक रूपमा आवेदन दिनुपर्छ ।
यद्यपि धेरै मानिसहरू यहाँबाट रसियामा काम गर्ने कम्पनीहरूको लागि काम गरिरहेका छन् ।
पछिल्लो १५ महिनामा युरोपियन युनियन, बाल्कन, काकेसस र मध्य एसियाली मुलुकमा एक लाख ५५ हजार मानिसले अस्थायी बसोबास अनुमति पाएको देखिन्छ ।
युरोपेली युनियन एजेन्सी फर एसाइलमको तथ्यांकअनुसार युरोपेली युनियनमा १७ हजारले राजनीतिक शरणका लागि आवेदन दिएका थिए भने दुई हजारले स्वीकृती पाएका छन् । रुसी आन्तरिक मन्त्रालयका अनुसार विगत तीन वर्षको तुलनामा ४० प्रतिशतले बढीले विदेश जानका लागि राहदानी आवेदन पठाएका छन् ।
शिक्षित र पेशेवर मानिसहरू रूस बाहिर सर्दै
यी विभिन्न पेशाका मानिस हुन् । विदेशिनेमा आईटी विशेषज्ञ, डिजाइनर, कलाकार, शिक्षाविद्, वकिल, डाक्टर, पत्रकार, पीआर विशेषज्ञ र भाषा विशेषज्ञहरू पनि यसमा समावेश छन्। अधिकांश ५० वर्षभन्दा कम उमेरका छन् । यी मध्ये धेरै पश्चिमी उदार मूल्यहरूको समर्थक हुन् र आशा छ कि रूस एक दिन एक लोकतान्त्रिक देश हुनेछ । समाजशास्त्रीहरू हाल रूसी अध्यागमनको वर्तमान प्रवृत्तिहरू अध्ययन गर्दैछन् ।
बाहिर सर्नेहरू अहिले रसियामा रहेकाहरू भन्दा कम उमेरका, धेरै शिक्षित र धनी छन् । यीमध्ये अधिकांश ठूला सहरका बासिन्दा रहेका छन् ।
थोमस सेन्ट पिटर्सबर्गका हुन् । उनी भन्छन्- ‘म शान्तिवादी हुँ । मलाई कसैले मार्न पठाउला कि भन्ने सोचेर म डराउँछु । म सन् २०१४ देखि युक्रेनप्रति रुसको नीतिको विरुद्धमा छु । सर्वसाधारणमाथि आक्रमण र हत्या कुनै पनि हालतमा स्वीकार्य हुँदैन ।’
एक समलिङ्गी मानिसको रूपमा, उनी आफ्नो सुरक्षाको बारेमा चिन्तित छन् । थोमसले स्वीडेनमा राजनीतिक शरणका लागि आवेदन दिएका छन् । उनले रुस फर्कनु किन खतरनाक साबित हुन सक्छ भनेर अधिकारीहरूलाई बुझाउने प्रयास गरेका छन् । उनको निवेदन खारेज भएपनि उनले उक्त निर्णयविरुद्ध अपिल गरेका थिए । ‘एक हप्ता पछि हाम्रा सबै साथीहरू भेला भए र यहाँबाट बाहिरिने निर्णय गरे ।’
के भन्छन् रुसबाट भागेका मानिसहरू ?
सर्गेईले भने- ‘युद्ध सुरु हुने बित्तिकै हामीले सैन्य किटहरू युक्रेनतिर लगिएको देख्यौं । अस्पतालहरु घाइतेले भरिएका थिए । रोस्तोभ विमानस्थल नागरिक उडानका लागि बन्द गरिएको थियो । यद्यपि तिनीहरू धेरै विमानहरू थिए, हामीलाई थाहा थियो तिनीहरू कहाँ जाँदैछन् ।’
सेप्टेम्बरमा, सेनालाई पुटिनको नयाँ भाषण पछि, सर्गेईकी आमाले उनलाई आफ्ना सामानहरू प्याक गरेर छोड्न भन्नुभयो । केही दिनअघि उनकी आमाले सर्गेईले देशभक्ति नदेखाइरहेको बताएकी थिइन् । सर्गेई जर्जिया पुग्न रातभर यात्रा गरे । उनी अहिले यहाँ बस्दै छन् ।
हाल जर्जियामा रहेका सर्गेई बताउँछन्- ‘मेरी श्रीमती र छोराछोरीहरू अझै रूसमा छन् । उनीहरुको खर्च मैले त्यहाँ पनि बेहोरेको छु र यहाँ पनि खर्च गरिरहेको छु । म दुईवटा काम गरिरहेको छु । म यहाँबाट रूसी कम्पनीमा काम गर्दैछु । यहाँ पनि साथीको सानो व्यवसायमा काम गरिरहेको छु र मेरो परिवारलाई रुसबाट निकाल्न पैसा जम्मा गर्दैछु ।’
यो रूस को लागि के मतलब छ ?
रुसी अधिकारीहरूले रुसीहरूको पलायनको प्रभावलाई बेवास्ता गर्ने प्रयास गरेका छन् । सरकारले हजारौं शिक्षित र धनी रूसीहरू बाहिर जाने प्रभावलाई कम गर्ने प्रयास गरिरहेको छ र बसाइँसराइको प्रभाव अर्थतन्त्रमा प्रष्ट देखिन थालेको छ ।
रुसको सबैभन्दा ठूलो बैंक अल्फा बैंकले रुसमा काम गर्ने १.५ प्रतिशत मानिसले छाडेको अनुमान गरेको छ । देश छाडेर गएकाहरु उच्च दक्ष पेशाकर्मी हुन् । कम्पनीहरुले कर्मचारी अभाव भएको गुनासो गरिरहेका छन् । भर्तीमा समस्या परेको उनीहरु बताउँछन् ।
रुसको केन्द्रीय बैंकले युद्धको पहिलो दुई चरणमा रुसीहरूले आफ्नो खाताबाट १.२ ट्रिलियन रुबल (१५ अर्ब डलर) निकालेको बताएको छ । सन् २००८ को आर्थिक संकटपछि रूसमा यस्तो संकट देखिएको थिएन ।
रुसी नेशनल एकेडेमी अफ साइन्सेसका अर्थशास्त्री सर्गेई स्मिर्नोभ भन्छन्, अहिलेको प्रवृत्ति शिक्षित र दक्ष व्यक्तिहरूले देश छोड्ने बाटो खोजिरहेका छन् । उनी भन्छन्- ‘अहिले यहाँ गाडी वा जुत्ता मर्मत गर्नेको माग बढेको छ । म प्रलयको दिन आउछ त भन्दिन तर यो अवस्थाले समयसँगै रूसमा उत्पादकत्व घटाउनेछ ।’
यो प्रवृत्तिले ठूला सहरलाई बढी असर गर्ने उनको भनाइ छ । मस्को, सेन्ट पिटर्सबर्ग र येकातेरिनबर्ग जस्ता सहरहरू यस संकटबाट नराम्ररी प्रभावित हुनेछन् ।
रूसी अर्थव्यवस्थाको क्षति
सर्गेई स्मिर्नोभ भन्छन्- ‘रसियाका धेरैजसो भागका मानिसहरूले यो अवस्था महसुस नगर्न सक्छन् किनभने साना सहर र गाउँहरूमा जीवन स्तर त्यति उच्च छैन र भविष्यमा पनि यहाँ यस्तै अवस्था रहनेछ ।’
यसैबीच, बेलग्रेडमा बस्ने स्वेतलानाको रसिया फर्कने कुनै मनसाय छैन । उनी भन्छिन्- ‘म हाल मोल्डोभामा एउटा स्टार्टअपमा काम गरिरहेकी छु । तर मैले भर्खरै नेदरल्याण्ड्समा जागिरको लागि आवेदन दिएको छु ।’
टिबिलिसीमा बस्ने सर्गेई पनि युरोपमा जागिरको लागि आवेदन गर्दैछन् । तर अहिले उनको जीवन कष्टकर छ । उनी भन्छन्- ‘मसँग साप्ताहिक बिदा छैन । कहिलेकाहीँ राती पूरा निन्द्रा पनि लाग्दैन । म अहिले कारमा सुत्छु ।’
हाल स्वीडेनमा बस्ने थोमसले त्यहाँ समलिङ्गीहरूसँग दुर्व्यवहार हुने डरका कारण आफूलाई रसिया जान बाध्य नपार्ने आशा छ । कुनै पनि काम पाउनका लागि अहिले उनी स्विडेनी भाषा सिक्ने प्रयासमा छन् ।
- बिबिसीका लागि मारिया किसेलेभा र भिक्टोरिया सफ्रोनोभाको रिपोर्ट
