काठमाडौं – यो २०१७ को सबै भन्दा राम्रो समाचार थियो । सियरा लियोनको ‘पीस डायमन्ड’ को खोजले संसारभर हेडलाइन बनायो । एउटा अफ्रिकी देश जहाँ रक्तपात र गरिबी हिराको पर्यायवाची भएको छ, यो बहुमूल्य पत्थरको आम्दानी स्थानीय जनताको जीवन परिवर्तन गर्न प्रयोग हुने थियो । तर मिडियाको यो कोलाहलको पछाडि खानी कामदारहरू थिए, जसले यो बहुमुल्य ढुङ्गा फेला पार्न कडा मेहनत गरेका थिए ।
कोम्बा जोनबुल र एन्ड्रयू साफी पाँच जनामध्ये सबैभन्दा कान्छो किशोर थिए । जब उनको आँखा धुलोले ढाकिएको यो ठूलो र चम्किलो ढुङ्गामा पर्यो तब उनको सपना पूरा भयो कि जस्तो लाग्यो । तर छ वर्ष पछि, उनको चमत्कारी खोज निराशामा परिणत भएको छ ।
जीवन योजना
साफी एकदमै मेधावी विद्यार्थी थिए तर गरिबीका कारण उनले विद्यालय छोड्नुपरेको थियो । सन् १९९१ र २००२ बीचको गृहयुद्धका कारण जोनबुलको परिवार ध्वस्त भएको थियो । एक स्थानीय पास्टरले उत्खननका लागि पाँच जनालाई प्रायोजन गरे, जसमा यी दुई पनि सामेल भए । उनीहरुलाई श्रम नदिने र बदलामा उनीहरु र उनीहरुको परिवारका लागि खन्ने उपकरण र खाना उपलब्ध गराउने शर्त राखिएको थियो । यदि हीरा फेला पर्यो भने, प्रायोजकले सबैभन्दा ठूलो हिस्सा पाउने शर्त थियो ।
कष्टकर काम गर्ने घण्टाको बावजुद, दुई किशोरहरू काममा सहमत भए । बिहान सबेरै खाजासम्म खजूरको खेतमा काम गर्ने र त्यसपछि दिनभरि खन्ने । उनको आशा थियो कि उसले स्कूल जानको लागि पर्याप्त पैसा बचत गर्नेछ, तर वास्तविकता यो थियो कि यो काम धेरै खतरनाक थियो ।
जोनबुलले उनीहरूले कसरी भारी वर्षा र कडा गर्मी सहनुपरेको सम्झना गर्दछन । उनी भन्छन्- ‘हामी आफैंलाई साहस दिन एकअर्कालाई सान्त्वना गर्थ्यौं । हामी ठट्टा गर्थ्यौं। हामीसँग ब्लुटुथ उपकरण थियो जसमा हामी गीत बजाउने गर्दथ्यौं ।’
यी मानिसहरू अचानक धनी भए के गर्ने भन्ने सपना देख्ने गर्थे । जोनबुल दुई तले घर बनाउन र टोयोटा एफजे क्रुजर किन्न चाहन्थे, जबकि साफी आफ्नो पढाइ पूरा गर्न चाहन्थे ।
सबैभन्दा ठूलो हीरा
अन्ततः त्यो दुर्भाग्यपूर्ण दिन आयो । त्यो दिन खान जानुअघि उनीहरूले उमालेको केराको खाजा खायो र प्रार्थना गरे । खानीमा त्यस दिन भर्खर हीराको खोजीमा काम सुरु गरेका थिए । त्यो दिन, मार्च १३, २०१७ शुक्रबार थियो । उनीहरुको योजना उत्खनन, जमिन भाँच्ने, ढुङ्गा छुट्टाउने र वर्षाको पानी खानीमा भर्न नदिने तयारीको काम गर्ने थियो ।
त्यसपछि जोनबुलको आँखा चम्किलो ढुङ्गामा पर्यो । उनले भने- ‘मैले ढुङ्गा बगिरहेको पानीमा देखेँ, जुन तलतिर गइरहेको थियो । मैले यसअघि कुनै हीरा देखेको थिइनँ, यो मेरो विवेकी बुद्धि मात्र थियो । मैले त्यो ढुङ्गामा एक मिनेटभन्दा बढी नजर राखेँ । त्यसपछि मैले काकालाई भनेँ, काका, त्यो ढुङ्गा चम्किरहेको छ, यो कस्तो ढुङ्गा हो ?’ जोनबुल तल पुगे र पानीबाट ढुङ्गा उठाए । ‘यो एकदमै राम्रो थियो । मैले देख्ने बित्तिकै उसले मेरो हातबाट खोस्यो, ‘त्यो त हीरा हो !’
यो हीरा ७०९ क्यारेटको थियो, जुन विश्वको १४औँ ठूलो हीरा थियो । खानी मजदुरहरूले पास्टर इमानुएल मोमोहलाई जानकारी दिए र कालोबजारीमा बेच्नुको सट्टा सरकारलाई हस्तान्तरण गरेर इतिहास रचे । यो हीरा लिलामीमा ६५ लाख डलरमा बिक्री भएको थियो ।
जोनबुल र साफी जस्तै हजारौं सिएरा लियोनवासी अनौपचारिक खानीहरूमा काम गर्छन् । भाग्यमानी भए हिराको सानो टुक्रा पाउँछन् तर यस्तो पूरा हीरा पाउनु एउटा सपना हो, त्यसैले धेरै मानिस यसमा लागेका छन् । प्रत्येक खानीमा काम गर्नेले शेयर पाउने र नाफाको एक हिस्सा स्थानीय विकासका लागि सरकारमा जाने सहमति भएको थियो । सुरुमा प्रत्येक खानीले ८० हजार डलर गरे । यो सेफी र जोनबुलले मिलेर काम गर्ने निर्णय गर्दा सोचेभन्दा धेरै गुणा बढी थियो । तर, यति सानो भाग पाएपछि उनी पनि निराश भए । जोनबुल भन्छन्- ‘जब मैले मेरो सेयर पाएँ, मैले यसलाई नछोइकन एक हप्तासम्म मसँग राखें । त्यसपछि म घर किन्न फ्रीटाउन गएँ ।’
साफी आफ्नो पढाइ पूरा गर्न क्यानडा जान चाहन्थे र जोनबुल पनि उनीसँगै त्यहाँ जान चाहन्थे । उसले आफ्नो यात्रा, विश्वविद्यालय शुल्क र आवास कभर गर्न एक एजेन्टलाई १५ हजार डलर तिर्यो । उसलाई घाना लगियो, जहाँ ऊ छ महिना बस्यो र धेरै पैसा गुमायो । तर उनको भिसा आवेदन अस्वीकृत भएपछि यो योजना चकनाचुर भयो । जोनबुल सियरा लियोन फर्किए । उनको सेयरको ठूलो रकम खर्च भएको थियो । जबकि सफाले आफ्नो नयाँ यात्रा सुरु गरेको थियो । उनी तेस्रो देशमा गए, जसको सुरक्षाका कारण यहाँ नाम दिइएको छैन । त्यहाँ उनले दिउँसो ड्राइभरको रूपमा काम गर्न र बेलुका अध्ययन गर्न सक्ने बताए । तर जब सेफी त्यहाँ पुगे, सत्य अर्कै थियो । उनी भन्छन्- ‘मैले अस्तबलमा घोडाहरू पाल्नुपर्थ्यो र त्यहीँ खान र सुत्नुपर्थ्यो । बाँकी कामदारहरूलाई बासको व्यवस्था गरियो तर मलाई अस्पतालमै सुत्न छोडियो ।’
साफीले हिराको धनले दिने जीवनको आशा गरेका थिएनन् र घर नहुँदा उनको अवस्था नाजुक बन्यो । सियरा लियोनमा उनले किनेको घर बाहेक, उनको हिराको हिस्सा पूर्ण रूपमा खर्च भएको थियो । अब भने उनलाई घर जान मन लागेको छ । यी मानिसहरूको हृदयमा सबैभन्दा ठूलो पीडा यो हो कि उनीहरूले आफ्नो खोजको लागि उचित श्रेय कहिल्यै पाएनन् ।
मिडिया रिपोर्टहरू मुख्यतया यी मानिसहरूलाई खानीमा काम गर्ने पास्टरमा केन्द्रित थिए । वास्तवमा खानीहरूको बारेमा धेरै काम उल्लेख गरिएको थियो । तर सेफीले आफूलाई अलग र बहिष्कृत महसुस गरे । जोनबुललाई लाग्छ कि सायद उनले यो रकम फरक तरिकाले खर्च गर्न सक्थे । उनी भन्छन्, ‘जब मसँग पैसा थियो, म सानै थिएँ । फर्केर हेर्दा, मलाई राम्रो लाग्दैन । त्यतिबेला म लुगा र अन्य चीजहरू किन्ने नाटक मात्र गरिरहेको थिएँ । तपाईलाई थाहा छ युवाहरूले के गर्छन् । यदि मैले धेरै पैसा कमाउनको लागि विदेश जाने महत्वाकांक्षालाई नबनाएको भए, मैले यो बर्बाद भएको पैसाबाट धेरै गर्न सक्थें ।’
यो उसले अपेक्षा गरेको जीवन थिएन, तर जोनबुल हाल फ्रीटाउनमा राम्रो जीवन बिताइरहेका छन् र एल्युमिनियम विन्डोहरू बनाउँछन् । साफीको विदेशमा बस्ने रहर पूरा भएन । जोनबुल भन्छन्, ‘जब म जन्मिएँ, मेरा आमाबुवासँग घर थिएनन । मेरा बच्चाहरू फ्रीटाउनमा आफ्नो बुबाको घरमा हुर्किरहेका छन् । यो धेरै ठूलो कुरा हो । मलाई जे भयो, मेरा छोराछोरीले दुःख पाउने छैनन् ।’ बीबीसी
