पहिलो चोटि जापान आइपुग्ने जो कोहीलाई पनि यहाँको वातावरण, मौसम र मान्छेसँग झुकेर कुरा गर्ने चलन सबै राम्रो लाग्छ होला । अहिले त झन् कोरोनाको त्रास पनि अलि कम भएर आयो । बेमौसमी साकुरा पनि फुलेर सकिनँ लाग्यो, र मौसमी साकुरा पनि कहीँ कहीँ त फुल्न थालिसक्यो ।
हामीमध्ये धेरैले डिपार्टमेन्ट स्टोरहरूमा यस्ता जापानी डल्सहरू सजाएर राखेका देखेका हौँ’ला तर, यसको महत्त्व के हो र किन सजाइएको हो ? धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ । आउनुस् आज कुरा गरौँ जापानमा मनाइने छोरी/चेलीहरूको सु-स्वास्थ्यको कामनासँगै चेलीहरू विवाह गरेर पठाउन ढिला नहोस् भन्ने हेतुले मनाइने पर्व ひな祭りको बारेमा ।
आज मार्च महिनाको ३ तारिख जापानमा मनाइने विभिन्न मौसमी पर्वहरूमध्ये एक हो- हिनामाचुरी । नयाँ-नयाँ आएका भाइबहिनीहरूलाई अवश्य यसको बारेमा बताउन पाउँदा खुसी छु ।
-जापानको केही चलनहरू रोचक, निक्कै रमाइला र अनौठा पनि छन् जसमध्ये ひな祭りपनि एक हो ।
-यो doll’s festival को नामले पनि चुनिन्छ र जापानमा हरेक वर्षको मार्च ३ तारिखको दिन अर्थात् आज मनाइन्छ ।
-यो दिन छोरी चेलीहरू भएको घरमा छोरीहरूको सु-स्वास्थ्यको कामना गरी स्पेसल रातो कार्पेटमा ओच्छ्याईएका स्पेसल dolls ( ひな 人形 हरू सजाएर राख्ने चलन छ ।
-यसरी सजाएर राखेको डल्सहरू मार्च तीन तारिख पछि जति सक्दो चाँडो अर्को वर्षको लागि थन्क्याउने गरिन्छ ।
हस् यदि यी डलहरु थन्क्याउन ढिला भयो भने छोरीहरू बिहा गरेर जान पनि ढिला हुन्छ भन्ने जन विश्वास रही आएको छ ।
हिनामाचुरीको उत्पत्ति तेस्रो शताब्दको शुरूमा चीनबाट भएको थियो । मौसममा आउने परिवर्तनको क्रममा बाहिर हिँडडुल गर्दा दुर्घटना या अन्य कुनै अप्रिय घटना नहोस् भन्ने हेतुले घरमा नै विभिन्न इन-डोर गेमहरू गरी रमाइलोसँग बिताउने चलन शुरू भएर पछि पर्वकै रूपमा विकसित भयो ।
यो चलन शुरूमा चीनबाट भित्रिएको थियो र पछि अलिकति जापानी मौलिक परम्परा मिसिएर हिनामाचुरी बन्न गयो । मौसमी परिवर्तनका क्रममा अल्लारे छोरीहरूको मनमा कुनै दुर्भावना पैदा नहोस् भन्ने हेतुले घर भित्र नै विभिन्न पुतलीहरू सजाउने र तिनीहरूलाई विभिन्न परिकार बनाएर खुवाई आफू पनि खाने र रमाइलोसँग चलन मनाउने चलन चलिआएको रहेछ ।
यो दिन स्पेसल हिनाजुसी र सुपहरू बनाई खाने चलन चलेको पाइन्छ । चाइनिज क्यालेन्डर अनुसार कुनै-कुनै बेजोड महिनाको बेजोड दिनहरूलाई अशुभ मान्ने गरिन्छ ।
जस्तो- जनवरीको ११ तारिख, 成人式 तर सेईजिन सिकीको बारेमा जापानी मौलिक परम्परा अर्कै भएको हुनाले चाइनिज परम्परासँग भने मेल खाँदैन । मार्च महिनाको ३ तारिख ひな祭りमे महिनाको ५ तारिख 子供の日( children’s day) जुलाई महिनाको ७ तारिख 七夕祭りर सेप्टेम्बर महिना को ९ तारिख 九月九日節句।
यी हरेक दिनहरू क्रमशः जापानमा विभिन्न मौसमी पर्वका रूपमा विकसित भई चाडबाडको रूपमा मनाउन थालिएको हो । अशुभ दिन बाहिर हिँडडुल गर्दा दुर्घटना हुन सक्ने हुनाले बाहिर नगई घरमा नै बसी रमाइलोसँग पर्व मनाउने र मीठा मीठा परिकारहरू बनाई आफू पनि खाने र डल्सहरूलाई पनि खुवाउने चलन चलेको रहेछ ।
जसअनुसार पहिला पहिला नयाँ ऋतु परिवर्तन हुँदा शाही परिवारको छोरीहरूको मनमा कु-भावना पैदा नहोस् र घरभित्र नै स्पेसल डल्सहरू सजाई तिनीहरूलाई आफ्नै हातले बनाएको परिकारहरू खुवाउने र खाने अनि रमाइलोसँग पर्व मनाउने चलन चलीआएको उल्लेख छ ।
यसैक्रममा आज मार्च ३ तारिख जापानमा हिनामाचुरी ( ひな祭り) भनिन्छ र यी dolls हरूलाई おひな様 भनिन्छ । जापानमा मान्छेको पछाडि आदर गरेर सर्वसाधारणलाई सान अथवा जी लगाइन्छ तर शाही परिवारको मान्छेहरूलाई सामा 様 ज्यू लगाएर बोल्नुपर्छ ।
अरू चिज कुकुर बिरालो र सबै जनावरहरूलाई पनि सान लगाएर बोल्नुपर्छ भने यी पुतलीहरू निर्जीव भएता पनि पहिला शाही परिवारले मात्र मनाउने पर्व हुँदा पुतलीहरूलाई पनि おひな様 अर्थात् आदर गरी पुतली ज्यूहरू भनेर बोलाइने परम्परा छ । यो पर्वलाई पछि सर्व साधारणले मनाउन थालेपछि girls festival पनि भनेर सम्बोधन गरिने चलन शुरू भएको छ ।
यो चलन एदोयुग सन् १६०३ देखि सन् १६६८ सम्म शाही परिवारमा मात्र सीमित थियो!तर पछि बिस्तारै यो चलन सर्व साधारणमा पनि चल्न थाल्यो र केटीहरूको उत्सव नै बनी girls festival अर्थात् हिनामाचुरीको रूपमा परिवर्तन भयो ।
हिनामाचुरीमाथि उल्लेखित ५ विशेष मौसमी पर्वहरू मध्यको एक हो । यो दिनमा विशेष गरी (हिनाजुसी) सुसी कै एउटा प्रकार र स्पेसल सुप बनाएर खाने चलन छ ।
गृष्मा पौड्याल
टोक्यो जापान
२०२३-०३-०३
